Όσο βαρετό κι αν είναι, θέλω να ξεκινήσουμε αυτή την σειρά άρθρων με μερικούς ορισμούς ώστε να ξέρουμε τι λέμε, τι χρησιμεύει πού και τι είναι τι ρε αδερφέ, σε απλά, σταράτα ελληνικά.
ΘΡΕΠΤΙΚΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ
Τα θρεπτικά συστατικά χωρίζονται σε δύο ειδών: Τα μικροθρεπτικά και τα μακροθρεπτικά συστατικά.
Δύο τύπους από τα λεγόμενα μικροθρεπτικά συστατικά τα γνωρίζουν όλοι. Τις βιταμίνες και τα μέταλλα. Αυτά τα συστατικά χρειάζονται σε πολύ μικρές ποσότητες από τον οργανισμό, αλλά είναι απαραίτητα για την σωστή λειτουργία του οργανισμού.
Παρ’ όλα αυτά, τα μικροθρεπτικά συστατικά, δεν μας παρέχουν ενέργεια (θερμίδες με λίγα λόγια).
Αντίθετα με τα μικροθρεπτικά, τα μακροθρεπτικά συστατικά είναι ουσίες που παίρνουμε από τη διατροφή μας, οι οποίες όμως μας παρέχουν ενέργεια. Αυτά είναι τα εξής τρία:
- Υδατάνθρακες: Ένα γραμμάριο υδατάνθρακα ισούται περίπου με 4 θερμίδες.
- Πρωτεΐνες: Ένα γραμμάριο πρωτεΐνης ισούται περίπου με 4 θερμίδες.
- Διατροφικό λίπος: Ένα γραμμάριο διατροφικού λίπους ισούται περίπου με 9 θερμίδες.
Υπάρχουν και άλλα θρεπτικά συστατικά, τα οποία ανάλογα με τη βιβλιογραφία, είτε μπορούν να αποδοθούν ως μακροθρεπτικά, είτε να μην αναφερθούν καθόλου, είτε να εξετάζονται εντελώς ξεχωριστά:
- Οινόπνευμα: Ένα γραμμάριο οινοπνεύματος ισούται περίπου με 7 θερμίδες. Πολλές φορές η βιβλιογραφία, είτε το παραλείπει, είτε αναφέρει πως αυτό παρέχει ενέργεια, αλλά σημειώνοντας πως δεν είναι μακροθρεπτικό συστατικό καθώς δεν είναι απαραίτητο από τον οργανισμό.
- Νερό: Το νερό χρησιμοποιείται ως μεταφορέας των μικροθρεπτικών και μακροθρεπτικών συστατικών και ο ρόλος του είναι απαραίτητος στην διαδικασία διανομής και απορρόφησής τους από το σώμα. Όπως με το οινόπνευμα, πολλές φορές η βιβλιογραφία το παραλείπει καθώς δεν μας παρέχει με ενέργεια.
- Φυτομόρια ή φυτοχημικά: Τεχνικά όχι θρεπτικές ουσίες. Είναι χημικές ουσίες οι οποίες παράγονται από τα φυτά και οι έρευνες δείχνουν πως έχουν οφέλη στην υγεία. Ο μόνος λόγος που τα παραθέτω είναι ότι έχουν αρχίσει πολλές επιστημονικές έρευνες πάνω τους και φαίνεται πως θα μας απασχολήσουν στο μέλλον.
ΟΡΜΟΝΕΣ
Οι ορμόνες είναι χημικές ουσίες οι οποίες εκκρίνονται από τους αδένες, οι οποίες όταν φτάσουν σε συγκεκριμένα κύτταρα, αυτά λαμβάνουν το σήμα να ξεκινήσουν κάποια διαδικασία.
Αυτή η διαδικασία είναι στοχευμένη και μόνο τα κύτταρα που πρέπει να λάβουν το συγκεκριμένο σήμα θα το λάβουν. Αν θυμάστε το παράδειγμα που έφερα στο «Χάσιμο Τοπικού Λίπους»: μπορείτε να φανταστείτε τους υποδοχείς στα κύτταρα του οργανισμού μας ως κομμάτια παζλ. Μόνο ο σωστός τύπος μορίου μπορεί να εφαρμόσει στον ανάλογο τύπο υποδοχέα, οπότε και το κύτταρο λαμβάνει το σήμα να πράξει κάτι.
Ορμόνες. Αγγελιοφόροι των αδενών οι οποίοι μεταφέρουν εντολές στα κύτταρα.
ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ
Ο μεταβολισμός είναι μία λέξη που χρησιμοποιείται τόσο συχνά, αλλά οι περισσότεροι δεν ξέρουν ακριβώς τι είναι.
Όταν αναφερόμαστε στον μεταβολισμό, εννοούμε μία σειρά φυσικών και χημικών διεργασιών που λαμβάνουν χώρα μέσα στα κύτταρα του σώματος. Η μετατροπή των υδατανθράκων, των πρωτεϊνών και των διατροφικών λιπών σε ενέργεια είναι μέρος της μεταβολικής διαδικασίας και η κύρια μορφή ενέργειας για τον μεταβολισμό των κυττάρων είναι το ATP (τριφωσφορική αδενοσίνη). Το ATP θα το ξανασυναντήσουμε στο μέλλον.
Ο μεταβολισμός χωρίζεται σε δύο σκέλη: Τον αναβολισμό (δημιουργείται κάτι) και τον καταβολισμό (καταστρέφεται κάτι). Με λίγα λόγια, όταν ένας μποντιμπίλντερ χρησιμοποιεί στεροϊδή αναβολικά, το κάνει ώστε να δημιουργήσει τεχνητά αναβολισμό στους μύες.
Αν χρησιμοποιούσαμε τη λέξη στην καθημερινότητα, θα λέγαμε πως ο μεταβολισμός του εργοστασίου επίπλων καταβολίζει δέντρα ώστε να αναβολίσει τραπέζια. Και ναι, το ξέρω ότι δεν έχω μεγάλη φαντασία.
Ας σημειώσουμε πως ο μεταβολισμός εξαρτάται από τον θυροειδή αδένα, μέσω των ορμονών που εκκρίνει. Αυτές είναι κυρίως οι Τ3 και Τ4 (θυροξίνη και τριιωδοθυρονίνη για τους λάτρεις των τεχνικών όρων, αλλά εδώ δεν είμαστε σχολείο, δεν υπάρχει περίπτωση να περιμένω από κάποιον να θυμάται αυτά τα ονόματα και δεν πρόκειται να τα χρησιμοποιήσω στο μέλλον). Υπάρχει και μία τρίτη ορμόνη, η καλσιτονίνη, η οποία είναι υπεύθυνη για τον μεταβολισμό του ασβεστίου.
Τέλος, να έχετε πάντα στο μυαλό σας το εξής: τον μεταβολισμό δεν τον ενδιαφέρει η έννοια του χρόνου. Θέλει να μεταβολίσει πράγματα ΤΩΡΑ ώστε να παράσχει πράγματα που τα έχει ανάγκη ο οργανισμός ΤΩΡΑ. Θα κάνει τη δουλειά του ανεξάρτητα με το τι κάνεις και τι ώρα είναι. Και σίγουρα δεν τον ενδιαφέρει το μέλλον καθώς δεν μπορεί να ζητήσει δανεικά για να καταβολίσει.
Μεταβολισμός. Η διάσπαση ή η σύνθεση ενός οποιουδήποτε μέρους του οργανισμού σε κάτι άλλο ώστε αυτό να μπορεί να χρησιμοποιηθεί από αυτόν.
ΑΜΙΝΟΞΕΑ
Ωχ. Εδώ πέσαμε σε λίγο δύσκολα, τουλάχιστον από πλευράς προσπάθειας επεξηγήσεως σε απλά ελληνικά και όχι επιστημοκορακίστικα. Δεν πάει στο διάολο, ας κάνω μια προσπάθεια.
Υπάρχουν περισσότερα από 300 αμινοξέα. Τα 22 από αυτά έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν πρωτεΐνες, ενώ ο αριθμός των αμινοξέων που μπορούν να συνθέσουν πρωτεΐνη στο ανθρώπινο σώμα είναι 20. Πρωτεΐνες δημιουργώνται όταν τα αμινοξέα ενώνονται πολλές φορές μεταξύ τους, τελικά σχηματίζοντας μία επαρκώς μεγάλη αλυσίδα (οι πρωτεΐνες είναι πολύ μεγάλα μόρια, γι’ αυτό και αποκαλούνται μακρομόρια). Και εφόσον το δεύτερο σε αναλογία συστατικό από το οποίο αποτελούνται οι μύες μας μετά από το νερό είναι η πρωτεΐνη, αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε την σπουδαιότητά τους.
Το πόσο σημαντικά είναι τα αμινοξέα όμως δεν σταματάει εδώ. Τα κύτταρά μας είναι κατά ένα μεγάλο μέρος αποτελούμενα από αμινοξέα, τα οποία είναι υπεύθυνα για πολλές και σημαντικές λειτουργίες τους. Επίσης βοηθάνε στη διανομή και την αποθήκευση θρεπτικών συστατικών από τον οργανισμό, όπως και στην αφαίρεση μεταβολικών αποβλήτων από αυτόν.
Και είναι κι άλλα πολλά που προσφέρουν στον ανθρώπινο οργανισμό, αλλά νομίζω το πιάσατε το νόημα. Ειναι σημαντικά.
Τέλος, πρέπει να ασχοληθώ με έναν τεχνικό όρο γιατί θα μας απασχολήσει στο μέλλον. Θυμάστε το ότι τα αμινοξέα ενώνονται πολλές φορές μεταξύ τους σχηματίζοντας αλυσίδες, έτσι; Λοιπόν, ο πρώτος σχηματισμός που κάνουν δύο αμινοξέα όταν ενώνονται μεταξύ τους ονομάζεται πεπτίδιο.
Αμινοξέα. Ένα από τα σημαντικότερα δομικά στοιχεία των ζωντανών οργανισμών, τα οποία αναβολίζονται σε πρωτεΐνες.
ΕΝΖΥΜΑ
Εδώ πέσαμε σε εύκολα, όσο περίεργο κι αν ακούγεται.
Τα ένζυμα είναι μεγάλα μόρια (όπως και οι πρωτεΐνες είναι και αυτά μακρομόρια) τα οποία επιταχύνουν μεταβολικές διαδικασίες. Ο ρυθμός επιτάχυνσης που προσφέρουν είναι μερικές εκατομμύρια φορές.
Καταλαβαίνετε λοιπόν πως χωρίς τα ένζυμα, είναι αμφίβολο το αν θα μπορούσε να υπάρχει ζωή.
Ένζυμα. Πανίσχυροι βιολογικοί καταλύτες.
ΟΜΟΙΟΣΤΑΣΗ
Τι είναι η ομοιόσταση; Μία φαντεζί λέξη που χρησιμοποιείται για να περιγράψει κάτι απλούστατο: τις συνέπειες του το ότι το ανθρώπινο σώμα είναι φτιαγμένο να προσαρμόζεται κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες.
Τεχνικά μιλώντας, είναι η διατήρηση ενός σταθερού εσωτερικού περιβάλλοντος μέσα σε έναν οργανισμό.
Αν κάνεις συγκεκριμένη διατροφή για ένα μεγάλο διάστημα και για οποιονδήποτε σκοπό, το σώμα θα γίνει πιο αποτελεσματικό στο να διασπά τα συστατικά αυτά και τα αρχικά οφέλη από αυτή θα φθίνουν με την πάροδο του χρόνου.
Αν είσαι σε θερμιδικό έλλειμμα για πολύ καιρό, ο θυροειδής θα στείλει σήμα ώστε να ελαττωθεί ο μεταβολισμός και να χρειάζεσαι να καταναλώνεις λιγότερες θερμίδες μέσα στην ημέρα.
Μία άσκηση, για όσο μεγαλύτερη χρονική περίοδο είναι μέρος ενός προγράμματος, τόσο περισσότερο αισθητές θα είναι και οι φθίνουσες αποδόσεις της.
Η δεύτερη δόση που κάνει ένας ναρκομανής, δεν έχει την ίδια αίσθηση με την πρώτη. Ακόμα χειρότερα η τρίτη.
Ο καφές που πίνετε το πρωΐ έχει την ίδια επίδραση στον οργανισμό σας με αυτήν που είχε όταν τον είχατε πρωτοαρχίσει; Μπορείτε να ευχαριστείτε την ομοιόσταση για αυτό.
Σε κάθε περίσταση ομοιόστασης, υπάρχουν 3 συστήματα τα οποία επικοινωνούν ώστε αυτή να έρθει σε πέρας:
- Ο υποδοχέας ή αισθητήρας: ανιχνεύει την αλλαγή.
- Ένα κέντρο ελέγχου: είναι υπεύθυνο για τον έλεγχο της αντίδρασης στην αλλαγή.
- Ο τελεστής: τελεί τις εντολές που δόθηκαν από το κέντρο ελέγχου.
Πάντοτε θα υπάρχει μία καθυστέρηση από τη στιγμή που το γεγονός έλαβε χώρα μέχρι το ξεκίνημα της διαδικασίας της ομοιόστασης.
Και πάντοτε, μα πάντοτε, όταν μιλάμε για ομοιόσταση θα πρέπει να σκεφτόμαστε το κέντρο ελέγχου ως έναν θερμοστάτη και όχι ως κάποιο κουμπί ή διακόπτη ή οτιδήποτε άλλο.
Φανταστείτε έναν καταψύκτη ο οποίος έχει οριστεί να διατηρεί μία συγκεκριμένη θερμοκρασία. Όταν ο αισθητήρας θερμοκρασίας ανιχνεύσει ότι αυτή έπεσε, θα στείλει σήμα στην πλακέτα του καταψύκτη ώστε αυτή να μειώσει την απόδοση του ψυκτικού συστήματος. Όταν ο αισθητήρας ανιχνεύσει ότι η θερμοκρασία ανέβηκε, θα στείλει σήμα στην πλακέτα του καταψύκτη ώστε το σύστημα ψύξης να δουλέψει περισσότερο μέχρι η θερμοκρασία να πέσει στα ορισμένα επίπεδα.
Αισθητήρας θερμοκρασίας -> Υποδοχέας.
Πλακέτα -> Κέντρο ελέγχου.
Ψυκτικό Αέριο-> Τελεστής.
Ομοιόσταση. ‘Ο,τι κι αν κάνεις, ο οργανισμός σου θα προσαρμοστεί σε αυτό.
ΑΛΛΟΣΤΑΣΗ
Και φτάνουμε στον πρωταθλητή βαρέων βαρών. Αν θεωρούσατε πως έννοιες που έχουμε δει μέχρι τώρα όπως ο μεταβολισμός και η ομοιόσταση ήταν απίστευτα ενδιαφέρουσες και σημαντικές ως προς τις συνέπειες του πώς και γιατί αντιδρά το σώμα σας έτσι όπως αντιδρά όταν πρέπει να το κάνει, ετοιμαστείτε να μείνετε με το στόμα ανοιχτό.
Δεν θα πω ψέματα, αυτή είναι ίσως η πιο δύσκολη έννοια που μπορώ να περιγράψω με απλά λόγια αν και υπάρχουν πολλά τεχνικά πράγματα με τα οποία θα ασχοληθώ σε αυτό το ιστολόγιο.
Ας προχωρήσω λοιπόν και να το πω όσο πιο σταράτα μπορώ: Η ομοιόσταση είναι ένα αφελέστατο μοντέλο. Γιατί;
Θυμηθείτε τα παραδείγματα ομοιόστασης που έδωσα. Η δεύτερη δόση ηρωίνης δεν θα έχει την ίδια αίσθηση όπως η πρώτη, ακόμα χειρότερα η δέκατη. Ο οργανισμός προσαρμόστηκε. Καλώς μέχρι εδώ; Συμφωνούμε; Όμως, αν είναι τόσα απλά τα πράγματα, τότε γιατί υπάρχουν ηρωϊνομανείς; Γιατί ο άνθρωπος εθίζεται αφού το σώμα προσαρμόζεται σε αυτές τις ουσίες; Αφού έχει προσαρμοστεί ο οργανισμός, γιατί υπάρχει εξάρτηση σε αυτές τις ουσίες;
Η ομοιόσταση, όπως αρχίζουμε και καταλαβαίνουμε, έχει σημαντικά κενά στην εξήγηση του πώς λειτουργεί το ανθρώπινο σώμα. Η ομοιόσταση λοιπόν είναι ένα αφελέστατο μοντέλο γιατί:
- Προϋποθέτει ότι υπάρχει ένα συγκεκριμένο νορμάλ επίπεδο για το οτιδήποτε στο σώμα και όταν τα επίπεδα αυτά διαταραχθούν, η ομοιόσταση μπαίνει σε λειτουργία για να τα φέρει στα πρότερα επίπεδα.
Όμως δεν είναι έτσι. Η πραγματικότητα είναι πως τα όποια αυτά επίπεδα διαφέρουν ανάλογα με τις συνθήκες. Διαφορετικά είναι τα επίπεδα της αρτηριακής πίεσής μας όταν αθλούμαστε και διαφορετικά όταν κοιμόμαστε. - Προϋποθέτει ότι αυτό το νορμάλ επίπεδο ελέγχεται μέσω ενός τοπικού ρυθμιστικού μηχανισμού.
Όμως δεν είναι έτσι. Η πραγματικότητα είναι πως ο εγκέφαλός μας συντονίζει αλλαγές σε όλο το σώμα και πολλές φορές αυτό περιλαμβάνει αλλαγές και στη συμπεριφορά.
Και έτσι φτάνουμε στην αλλόσταση. Αυτή αρχικά προοριζόταν ως θεωρία που θα αντικαταστούσε την ομοιόσταση, αλλά πλέον θεωρείται κομμάτι της ομοιόστασης, αν και ως έννοιες έχουν φοβερές διαφορές. Συνεχίζοντας και συνοψίζοντας τις διαφορές:
- Η αλλόσταση θεωρεί πως διαφορετικά είναι τα νορμάλ επίπεδα κάτω από ιδανικές συνθήκες και διαφορετικά κάτω από συνθήκες στρες.
- Η αλλόσταση δέχεται πως επίπεδα που έχουν διαταραχθεί μπορούν να ρυθμιστούν μέσω απίστευτα πολλών τρόπων και πως ο καθένας από αυτούς έχει τις δικές του επιπτώσεις.
Η αλλόσταση αυτό που μας λέει ουσιαστικά είναι πως ο οργανισμός μας πάντα θα αναζητά την σταθερότητα μέσω της αλλαγής. Απίστευτα σημαντική έννοια. Και ακόμα πιο σημαντικό; Ο οργανισμός θα αλλάξει ή θα συνεχίζει να αλλάζει ανεξάρτητα από το αν συνεχίζει αυτή η αλλαγή. Ο οργανισμός θα προσπαθήσει να αναζητήσει σταθερότητα μέσω της αλλαγής, ακόμα κι αν αναμένει ένα μελλοντικό γεγονός που θα την αναταράξει.
Έτσι, μπορεί η δεύτερη και η τρίτη δόση να κάνουν μικρότερη εντύπωση, η αλλόσταση όμως έχει ήδη επιδράσει και προσπαθεί να βρει τρόπο να αλλάξει τα πάντα μέσα σου ώστε να επιφέρει σταθερότητα στον οργανισμό σου. Και έτσι, ως αποτέλεσμα, γίνεσαι ηρωϊνομανής.
Αλλόσταση. Όταν υπάρχουν ή αναμένονται αλλαγές στον οργανισμό για τις οποίες είναι υπεύθυνοι εξωτερικοί παράγοντες, ο οργανισμός θα αλλάξει ώστε να μπορέσει να παραμείνει σταθερός στο σύνολό του. Σταθερότητα μέσω της αλλαγής.
ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΠΟΝΗΤΗΣ
Ξαναδείτε το παράδειγμα αλλόστασης που φέρνω. Ηρωίνη. Δύσκολα συγκαταλέγεται σε αυτό που θα έλεγε κάποιος πως είναι παράγοντας που επιφέρει στρες, ναι;
Να φέρω ένα άλλο παράδειγμα λοιπόν. Η κοκαΐνη, φυσιολογικά μιλώντας, δεν έχει λόγο να εθίζει. Κι όμως, για να την σταματήσει ο χρήστης είναι απίστευτα δύσκολο. Το ίδιο και η μαριχουάνα.
Αν δε ζείτε στη χώρα του τριαλαλί-τριαλαλό και έχετε επαφή, θα γνωρίζετε πως όπως και η κοκαϊνη, δεν υπάρχει φυσιολογικός λόγος για να εθίζει η μαριχουάνα. Όμως δεν την σταματάς εύκολα.
Ελπίζω να συμφωνούμε μέχρι εδώ.
Έτσι λοιπόν έχουμε μία καθαρή εικόνα του τι είναι στρες από την πλευρά του οργανισμού μας.
Μπορούμε να το πούμε ως εξής: Όταν υπάρχει ένας εξωτερικός παράγοντας ο οποίος επιφέρει κάποια αλλαγή σε αυτό που θεωρεί το σώμα ως φυσιολογικό επίπεδο, τότε αυτό από την οπτική γωνία του οργανισμού μας είναι στρες ή αλλιώς καταπόνηση.
Αυτός ο εξωτερικός παράγοντας, ο υπεύθυνος για το στρες, λέγεται καταπονητής.
- Το άγχος είναι καταπονητής.
- Η δουλειά είναι καταπονητής.
- Η γυμναστική είναι καταπονητής.
- Το θερμιδικό έλλειμμα είναι καταπονητής.
Καταπονητής. Οποιοσδήποτε εξωτερικός παράγοντας ο οποίος επιφέρει κάποια αλλαγή στα φυσιολογικά επίπεδα οποιουδήποτε μέρους του οργανισμού.
Στρες. Οποιαδήποτε αλλαγή στα φυσιολογικά επίπεδα οποιουδήποτε μέρους του οργανισμού από έναν καταπονητή.
ΩΡΑ ΝΑ ΤΑ ΜΑΖΕΥΟΥΜΕ
ΟΚ, καταλαβαίνω πότε γίνομαι κουραστικός. Μπορεί κάποιος να θεωρεί άχρηστα ή δύσκολα ή βαρετά αυτά που έχω πει μέχρι τώρα, αλλά πιστέψτε με. Αν δεν τα θεωρούσα σημαντικά δεν θα είχα αναφερθεί.
Γνωρίζω πως ο μέσος άνθρωπος δεν αρέσκεται σε φαντεζί όρους και πολύπλοκες έννοιες. Γνωρίζω πως τέτοια άρθρα μπορούν να διώξουν ανθρώπους μακριά από αυτό το ιστολόγιο και να πάει τζάμπα ο κόπος μου, όσο ευκολονόητα κι αν προσπαθώ να τα κάνω.
Όμως, τέτοια άρθρα είναι σαν τα μαθηματικά. Όταν τα κάναμε στο σχολείο, όλοι μας λέγαμε ότι ήταν άχρηστα και πως δεν θα τα χρησιμοποιούσαμε στη ζωή μας. Κι όμως, τα χρησιμοποιούμε καθημερινά.
Υπόσχομαι πως από το επόμενο άρθρο το οποίο θα ασχολείται με το πώς λειτουργεί το σώμα, θα μπω στο ζουμί της υπόθεσης. Θα μιλήσω δηλαδή για παράγοντες που αφορούν στην απώλεια και την απόκτηση λίπους.
Άλλωστε, αυστηρά μιλώντας, ακόμα και η κατανάλωση φαγητού καθ’ αυτή είναι καταπονητής, έτσι δεν είναι;
Μέχρι την επόμενη εβδομάδα!
Επόμενο: Πώς λειτουργεί το σώμα μας IΙ >
Hoeger WWK, Hoeger SA. Lifetime Physical Fitness & Wellness: A Personalized Program. 12th ed. Belmont, CA: Wadsworth, Cengage Learning, 2013. Caballero, B et al. Encyclopedia Of Sciences And Nutrition. 2nd ed. Amsterdam, Netherlands: Elsevier Science B.V., 2003. Shier D, Butler J, Lewis R. Hole's Essentials Of Human Anatomy & Physiology. 11th ed. New York, NY: McGraw-Hill, 2011. Gropper SS, Smith JL. Advanced nutrition and human metabolism. Belmont, CA: Wadsworth, Cengage Learning, 2013. Listrat A, Lebret B, Louveau I, et al., "How Muscle Structure and Composition Influence Meat and Flesh Quality" The Scientific World Journal, vol. 2016, Article ID 3182746, 14 pages, 2016. doi:10.1155/2016/3182746 Berg JM, Tymoczko JL, Gatto GJ Jr, Stryer L. Biochemistry. 8th ed. New York, NY: W.H. Freeman, 2015. Sapolsky, RM, Why Zebras Don't Get Ulcers. 3rd ed. New York, NY: W.H. Freeman, 2004. McEwen BS, Wingfield JC, "The concept of allostasis in biology and biomedicine", Hormones and Behavior, Volume 43, Issue 1, 2003, Pages 2-15, ISSN 0018-506X, http://dx.doi.org/10.1016/S0018-506X(02)00024-7. (http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0018506X02000247) Sterling P, "Allostasis: A model of predictive regulation", Physiol Behav (2011), doi:10.1016/j.physbeh.2011.06.004 Sterling, P., & Eyer, J. (1988). "Allostasis: A new paradigm to explain arousal pathology", In S. Fisher, & J. reason (Eds.), Handbook of life stress, cognition and health (pp. 631-651). John Wiley and Sons Ltd.
–Suprastratum: The authority on health, fitness and nutrition
Μακάρι οι καθηγητές στο σχολείο να μας τα λεγαν έτσι! Μπράβο!
Πολύ ενδιαφέρον! Μπράβο!